‘Asya güçleniyor, Arap dünyası güçlü ve bu yeni dünyada yer almak istiyor’
Çin Devlet Lideri Şi Jinping’in Arap ülkeleri ve Körfez İşbirliği Kurulu (KİK) üyeleriyle tepelerini de içeren Riyad çıkarması sona ererken, yankıları tartışılıyor. Suudi kraliyetinin, ABD Lideri Joe Biden’ın tersine şahsen havaalanında kırmızı halılar ve top atışlarıyla şaşaalı halde karşılayıp ağırladığı Şi, Jenerasyon ve Yol teşebbüsünün Arap ülkeleriyle iştiraki pekiştirecek yeni tabanlar tesis etmiş görünüyor.
Çin-Arap ülkeleri doruğunun bir daha sonraki ayağının Pekin’de düzenlenmesi kararlaştırılırken, ‘Riyad bildirisi’ olarak anılan kapanış bildirisinde farklı alanlarda işbirliğini derinleştirme ve stratejik paydaşlığı pekiştirme vurgusu yer aldı. Çin önderi de Riyad’da bilhassa ülkesinin değerli güç tedarikçisi olan Suudi Arabistan’la sayısız muahedeye imza koydu.
Çin başkanının üç günlük Riyad ‘çıkarması’, Araplarla ve KİK önderleriyle dorukları ve ‘kader ortaklığı’ vurgusunu Dumlupınar Üniversitesi’nden Asya siyasetleri uzmanı Dr. Barış Adıbelli ile konuştuk.
‘Her şeyden ötesi ortak bir yazgıdan bahsetti’
Dr. Barış Adıbelli’ye bakılırsa, Çin başkanı APEC tepesinde verdiği ‘Asy-Pasifik hiç kimsenin art bahçesi olmayacak’ iletisinin Ortadoğu versiyonunu Araplarla buluşmasında yineladı. Suudilerle 50 milyar doları bulan mutabakatlara dikkat çeken Adıbelli, her şeyden değerlisi Çin önderinin ‘ortak bir yazgıdan bahsetmesine’ dikkat çekti:
“Suudi Arabistan’la 50 milyar dolarlık 35 mutabakat imzalandı. Bunun içerisinde kapsamlı stratejik paydaşlık da dahil. Şi nasıl bir ortamdan çıkarak buraya geldi? 20. Kongreyi tamamlamış olarak O sırada hayatını kaybetmiş en büyük karşısının cenaze merasimi düzenlendi. Şi, ‘Sıfır Kovid’ siyasetinden ötürü büyük protesto şovlarının olduğu süreçte Çin’den ayrıldı ve Ortadoğu’ya geldi. Suudi Arabistan’ı ikinci ziyareti. Suudi Arabistan nezdinde Körfez’e, Ortadoğu’ya yönelik Çin’in kıymetli bir atılımı. Gelmedilk evvel G20 ve APEC doruklarına katılmışt. APEC’de ‘Asya Pasifik hiç kimsenin art bahçesi olmayacak’ demişti. Artık emsal bir bildirisi Suudi Arabistan nezdinde Çin-Arap devletleri tepesinde verdi. Orada direkt değil dolaylı yoldan ‘Ortadoğu hiç kimsenin art bahçesi olmayacak’ dedi. Biden’ın son Suudi Arabistan ziyareti sırasında İsrail’de ‘ABD, Ortadoğu’yu terk etmeyecek. Ortadoğu’yu Rusya ve Çin’e bırakmayacak’ kelamını söylemişken, Şi, geldi ve mutabakatlar yaptı, Körfez İşbirliği Kurulu’yla farklı bir tepe yaptı. Birinci sefer Çin-Arap devletleri tepesini yaptı. Doğu Kudüs başşehri olan bağımsız bir Filistin devletine takviyesini tekrar etti. Her şeyden ötesi ortak bir yazgıdan bahsetti.”
‘Arap dünyası güçlü ve bu yeni dünyada yer almak istiyor’
Arap dünyasının Trump ile başlayan süreçte Batı ile bağlantılarında bir ‘erimenin’ başladığını söyleyen Adıbelli, 21’inci yüzyılda yeni bir dünya kurulurken ve Asya güçlenirken, Arap dünyasının da bu yeni dünyada yer almak istemesine atıfta bulundu. Adıbelli’ye göre Çin açısından ise Arapların milletlerarası siyasetteki gücü aşikâr iken, AB ortasında veto gücü olan Yunanistan kadar ‘değeri bulunmuyor’:
“Trump ile bir arada Arap dünyasının Batı ile münasebetlerinde bir erime de başladı. İbrahim mutabakatları ile birlikte aslında epeyce da istekli biçimde imzalanmadığı kulislere yansıdı. Lakin ileriki arşiv evraklarından bunu daha net bakılırsaceğiz. Yani bir baskı, dayatma var. Trump’ın Suudi Arabistan’da ‘Biz olmasak bir hafta tahtta oturamazsınız’ formunda varlıklarını ABD’ye borçlu oldukları imaları, başta Suudi Arabistan olmak üzere Arap dünyasını yeni arayışlara itti. 21. Yüzyılda yeni bir dünya kuruluyor, güçlenen bir Asya var. Arap dünyası varlıklı ve bu yeni dünyada yer almak istiyorlar. Çok fazla da mana yüklememek lazım. Çok kutupluluğun inşasına kadar manalar yüklendi, bu o kadar değil. Çin, Arap dünyasıyla epeyce kutuplu sistem kurmayacak. Çin’in Arap dünyasına iki yaklaşımı var. Bir enerjiyi tedarik ettiği yer, bu yüzden enerjiyi inançta tutması gerekiyor. İki orası ticaret yaptığı bir pazar. Çin, Arap dünyasının memleketler arası siyasetteki gücünü biliyor. Bir Yunanistan ile karşılaştırdığınızda Yunanistan kadar stratejik yahut siyasi pahası yok. Yunanistan en azından Çin lehine AB’de veto gücü var. Arap dünyasında bu biçimde bir güç olmadığı için daha fazlaca ticaret ve güç bağlamında bakıyor. aslına bakarsanız Suudi Arabistan’a 4 milyar dolarlık silah sattı. Kasım ayında satış mutabakatını yaptılar. Suudi Arabistan’ı silahlandırıyor. Suudi Arabistan balistik füzeler aldı. Amerikan istihbaratına bakılırsa Riyad yakınında balistik füze geliştiriyor. Amerika buna olumlu bakıyor. İran tehdidine karşı silahlandırılmış ve güçlendirilmiş bir Suudi Arabistan, ABD ve İsrail’in işine yarayacak. Fakat Çin, İran’a da silah satıyor. Buradan bakınca Çin için ne Suudi Arabistan ne İran fazlaca kutuplu sistem kuracağı ülkeler, daha epeyce silahlarını satabileceği pazarlar olarak gözüküyor.”
‘Çin’in kurtarıcı bir güç üzere yansıtılması durumu var’
Çin’in bölgede ‘kurtarıcı güç’ üzere yansıtıldığını lakin Pekin’in bölgeye ‘pazar’ olarak baktığını söyleyen Adıbelli, Çin’in Ortadoğu’daki asıl rakibinin ise ABD değil Rusya olduğunu öne sürdü:
“Amerikalılar Suudi Arabistan’a ağustos ayında Patriot sistemlerini verdiler. Çin’in kurtarıcı bir güç üzere yansıtılması durumu var. Fakat Çin yalnızca pazar olarak bakıyor. Ukrayna savaşı niçiniyle Rusya-Çin münasebetlerine bakalım. Çin epey fazla Rusya’nın yanında duramadı. Aşikâr bir noktada durur, daha sonra söylemsel duruşa geçerek çekilir dedik. Bugün gelinen noktada bu savaş periyodunda Rusya, İran ile daha yakın. Klâsik olarak şu da var. Çin, burada Amerika’ya mı meydan okudu derseniz, Çin’in Ortadoğu’daki en büyük rakibi bana nazaran Amerika değil Rusya’dır. Bu, üçüncü dünyanın liderliği üzerine 1960’tan beri gelen bir rekabet. Ukrayna niçiniyle Putin’in şu an büsbütün oraya odaklanması, Çin’in işine yaramıştır. Son devirde Rusya’nın da Ortadoğu’da besbelli bir aktifliği var. Putin’in Arap başkentlerine yaptığı ziyaretleri var. Lakin krizden dolayı Rusya’nın aktifliği azaldı. Çin bunu hayli düzgün kıymetlendirdi. Ortak paydada duruş birebir aslına bakarsan. Arap dünyasında da o denli.”
‘Burada daha hayli Çin’in kaybını kapatma ismine Arap dünyasındaki atakları görüyoruz’
Suudilerin SİÖ ve BRICS’te yerini alma dileği ve bu yapıların genişlemesi kelam konusuyken, Adıbelli’ye göre ABD çabucak hemen ‘bekle-gör’ siyaseti izliyor. Adıbelli, Çin’in ise pandemi ve yeni kapanmalar yüzünden kaybettiklerini Araplarla yeni ataklarla kazanmak istediği değerlendirmesinde bulundu:
“ŞİÖ’de bu yıl Suudi Arabistan ile protokol imzalandı, sırada Mısır bekliyor. ABD, Batı hayli alttan aldı, fazlaca önemli bir yorum yapmadılar, bekleyip görme noktasındalar. Bu noktadan Arap tepesine 21 ülke katıldı. esasen Körfez İşbirliği Kurulunda altı üye var. ABD, artık bunu bekler-gör siyasetiyle izliyor, bu ne kadar sarfiyat diye. Fakat Hindistan’ın burada rahatsızlığı var. Hindistan’ın Ortadoğu’da gelişen bağlantıları vardı ancak son devirde İslamiyet ile, kutsallarıyla ilgili dertlerden dolayı ilgileri sallanıyor. Çin çabucak boşluğu doldurdu. Lakin ŞİÖ’de Hindistan ve Rusya’ya mecburen gereksinimi var. Kararlar oy birliğiyle alınıyor. ötürüsıyla Arap dünyasında Suudi Arabistan, BAE, Katar, Mısır hatta İsrail, -o da niyetli- burada aslında kim kime meydan okuyordan epeyce, Çin’in pandemi periyodunda kaybettiği yavaşlayan iktisadını yine ayağa kaldırmak var. Şi, 2 milyarlık bir nüfustan bahsetti, bunun tartısı Çin nüfusu, geriye kalan Arap dünyası. ötürüsıyla burada daha fazlaca Çin’in kaybını kapatma ismine Arap dünyasındaki atakları görüyoruz.”
‘Suudi Arabistan, İsrail ile ilgileri de İran ile olanlarına ironik bir durum oluşturuyor’
G20 doruğuyla ABD-Çin ilişkileri ‘normalleşmişken’ Arap doruklarının gelmesine dikkat çeken Adıbelli, asıl İran ile ilgili denklem ve Suudi Arabistan’ın yanı sıra İsrail ile de yeterli münasebetleri olan Pekin’in tavrına yansımalarına bakmak gerektiğini söylemiş oldu:
“G20’de yeni bir periyodun başladığına inanıyorum. Çin, ABD ile bağları normalleştirmişken tekrar meydan okuyor fakat seyahatin tamamında bu yok. Ancak memleketler arası sisteme yönelik aşikâr prensipler var, bu da aslına bakarsan Çin’in konuştuğu şeyler. Burada İran’ın atacağı adımı merak ediyorum. İronik bir durum; İran, Suudi Arabistan. Biri de Çin’in İsrail ile savunma alanındaki stratejik bağlantıları. Bu ilgileri de bu sefer İran ile bağlarına ironik bir durum oluşturuyor. ABD sıkıntıya Suudi Arabistan’ın İran’a karşı güçlendirilmesi noktasında baktığı için pek reaksiyon göstermeyecek diye düşünüyorum. Fakat kendi çıkarlarını ya da İsrail’i tehdit eder bir seviyede olur mu bilemeyiz. Lakin İsrail hayli yakından takip ediyor. Zira Suudi Arabistan’ın bu silahlanması ileride aleyhine de dönebilir. İsrail, Arap dünyasında daima o potansiyeli görmüştür. Çin nitekim bu kadar problemin ortasında büyük bir tepe düzenlemiş olması bana bakılırsa son periyotta diplomasi açısından değerli bir gelişmeydi. Türkiye için de pek kıymetli bir gelişmeydi.”
Alıntıdır
Çin Devlet Lideri Şi Jinping’in Arap ülkeleri ve Körfez İşbirliği Kurulu (KİK) üyeleriyle tepelerini de içeren Riyad çıkarması sona ererken, yankıları tartışılıyor. Suudi kraliyetinin, ABD Lideri Joe Biden’ın tersine şahsen havaalanında kırmızı halılar ve top atışlarıyla şaşaalı halde karşılayıp ağırladığı Şi, Jenerasyon ve Yol teşebbüsünün Arap ülkeleriyle iştiraki pekiştirecek yeni tabanlar tesis etmiş görünüyor.
Çin-Arap ülkeleri doruğunun bir daha sonraki ayağının Pekin’de düzenlenmesi kararlaştırılırken, ‘Riyad bildirisi’ olarak anılan kapanış bildirisinde farklı alanlarda işbirliğini derinleştirme ve stratejik paydaşlığı pekiştirme vurgusu yer aldı. Çin önderi de Riyad’da bilhassa ülkesinin değerli güç tedarikçisi olan Suudi Arabistan’la sayısız muahedeye imza koydu.
Çin başkanının üç günlük Riyad ‘çıkarması’, Araplarla ve KİK önderleriyle dorukları ve ‘kader ortaklığı’ vurgusunu Dumlupınar Üniversitesi’nden Asya siyasetleri uzmanı Dr. Barış Adıbelli ile konuştuk.
‘Her şeyden ötesi ortak bir yazgıdan bahsetti’
Dr. Barış Adıbelli’ye bakılırsa, Çin başkanı APEC tepesinde verdiği ‘Asy-Pasifik hiç kimsenin art bahçesi olmayacak’ iletisinin Ortadoğu versiyonunu Araplarla buluşmasında yineladı. Suudilerle 50 milyar doları bulan mutabakatlara dikkat çeken Adıbelli, her şeyden değerlisi Çin önderinin ‘ortak bir yazgıdan bahsetmesine’ dikkat çekti:
“Suudi Arabistan’la 50 milyar dolarlık 35 mutabakat imzalandı. Bunun içerisinde kapsamlı stratejik paydaşlık da dahil. Şi nasıl bir ortamdan çıkarak buraya geldi? 20. Kongreyi tamamlamış olarak O sırada hayatını kaybetmiş en büyük karşısının cenaze merasimi düzenlendi. Şi, ‘Sıfır Kovid’ siyasetinden ötürü büyük protesto şovlarının olduğu süreçte Çin’den ayrıldı ve Ortadoğu’ya geldi. Suudi Arabistan’ı ikinci ziyareti. Suudi Arabistan nezdinde Körfez’e, Ortadoğu’ya yönelik Çin’in kıymetli bir atılımı. Gelmedilk evvel G20 ve APEC doruklarına katılmışt. APEC’de ‘Asya Pasifik hiç kimsenin art bahçesi olmayacak’ demişti. Artık emsal bir bildirisi Suudi Arabistan nezdinde Çin-Arap devletleri tepesinde verdi. Orada direkt değil dolaylı yoldan ‘Ortadoğu hiç kimsenin art bahçesi olmayacak’ dedi. Biden’ın son Suudi Arabistan ziyareti sırasında İsrail’de ‘ABD, Ortadoğu’yu terk etmeyecek. Ortadoğu’yu Rusya ve Çin’e bırakmayacak’ kelamını söylemişken, Şi, geldi ve mutabakatlar yaptı, Körfez İşbirliği Kurulu’yla farklı bir tepe yaptı. Birinci sefer Çin-Arap devletleri tepesini yaptı. Doğu Kudüs başşehri olan bağımsız bir Filistin devletine takviyesini tekrar etti. Her şeyden ötesi ortak bir yazgıdan bahsetti.”
‘Arap dünyası güçlü ve bu yeni dünyada yer almak istiyor’
Arap dünyasının Trump ile başlayan süreçte Batı ile bağlantılarında bir ‘erimenin’ başladığını söyleyen Adıbelli, 21’inci yüzyılda yeni bir dünya kurulurken ve Asya güçlenirken, Arap dünyasının da bu yeni dünyada yer almak istemesine atıfta bulundu. Adıbelli’ye göre Çin açısından ise Arapların milletlerarası siyasetteki gücü aşikâr iken, AB ortasında veto gücü olan Yunanistan kadar ‘değeri bulunmuyor’:
“Trump ile bir arada Arap dünyasının Batı ile münasebetlerinde bir erime de başladı. İbrahim mutabakatları ile birlikte aslında epeyce da istekli biçimde imzalanmadığı kulislere yansıdı. Lakin ileriki arşiv evraklarından bunu daha net bakılırsaceğiz. Yani bir baskı, dayatma var. Trump’ın Suudi Arabistan’da ‘Biz olmasak bir hafta tahtta oturamazsınız’ formunda varlıklarını ABD’ye borçlu oldukları imaları, başta Suudi Arabistan olmak üzere Arap dünyasını yeni arayışlara itti. 21. Yüzyılda yeni bir dünya kuruluyor, güçlenen bir Asya var. Arap dünyası varlıklı ve bu yeni dünyada yer almak istiyorlar. Çok fazla da mana yüklememek lazım. Çok kutupluluğun inşasına kadar manalar yüklendi, bu o kadar değil. Çin, Arap dünyasıyla epeyce kutuplu sistem kurmayacak. Çin’in Arap dünyasına iki yaklaşımı var. Bir enerjiyi tedarik ettiği yer, bu yüzden enerjiyi inançta tutması gerekiyor. İki orası ticaret yaptığı bir pazar. Çin, Arap dünyasının memleketler arası siyasetteki gücünü biliyor. Bir Yunanistan ile karşılaştırdığınızda Yunanistan kadar stratejik yahut siyasi pahası yok. Yunanistan en azından Çin lehine AB’de veto gücü var. Arap dünyasında bu biçimde bir güç olmadığı için daha fazlaca ticaret ve güç bağlamında bakıyor. aslına bakarsanız Suudi Arabistan’a 4 milyar dolarlık silah sattı. Kasım ayında satış mutabakatını yaptılar. Suudi Arabistan’ı silahlandırıyor. Suudi Arabistan balistik füzeler aldı. Amerikan istihbaratına bakılırsa Riyad yakınında balistik füze geliştiriyor. Amerika buna olumlu bakıyor. İran tehdidine karşı silahlandırılmış ve güçlendirilmiş bir Suudi Arabistan, ABD ve İsrail’in işine yarayacak. Fakat Çin, İran’a da silah satıyor. Buradan bakınca Çin için ne Suudi Arabistan ne İran fazlaca kutuplu sistem kuracağı ülkeler, daha epeyce silahlarını satabileceği pazarlar olarak gözüküyor.”
‘Çin’in kurtarıcı bir güç üzere yansıtılması durumu var’
Çin’in bölgede ‘kurtarıcı güç’ üzere yansıtıldığını lakin Pekin’in bölgeye ‘pazar’ olarak baktığını söyleyen Adıbelli, Çin’in Ortadoğu’daki asıl rakibinin ise ABD değil Rusya olduğunu öne sürdü:
“Amerikalılar Suudi Arabistan’a ağustos ayında Patriot sistemlerini verdiler. Çin’in kurtarıcı bir güç üzere yansıtılması durumu var. Fakat Çin yalnızca pazar olarak bakıyor. Ukrayna savaşı niçiniyle Rusya-Çin münasebetlerine bakalım. Çin epey fazla Rusya’nın yanında duramadı. Aşikâr bir noktada durur, daha sonra söylemsel duruşa geçerek çekilir dedik. Bugün gelinen noktada bu savaş periyodunda Rusya, İran ile daha yakın. Klâsik olarak şu da var. Çin, burada Amerika’ya mı meydan okudu derseniz, Çin’in Ortadoğu’daki en büyük rakibi bana nazaran Amerika değil Rusya’dır. Bu, üçüncü dünyanın liderliği üzerine 1960’tan beri gelen bir rekabet. Ukrayna niçiniyle Putin’in şu an büsbütün oraya odaklanması, Çin’in işine yaramıştır. Son devirde Rusya’nın da Ortadoğu’da besbelli bir aktifliği var. Putin’in Arap başkentlerine yaptığı ziyaretleri var. Lakin krizden dolayı Rusya’nın aktifliği azaldı. Çin bunu hayli düzgün kıymetlendirdi. Ortak paydada duruş birebir aslına bakarsan. Arap dünyasında da o denli.”
‘Burada daha hayli Çin’in kaybını kapatma ismine Arap dünyasındaki atakları görüyoruz’
Suudilerin SİÖ ve BRICS’te yerini alma dileği ve bu yapıların genişlemesi kelam konusuyken, Adıbelli’ye göre ABD çabucak hemen ‘bekle-gör’ siyaseti izliyor. Adıbelli, Çin’in ise pandemi ve yeni kapanmalar yüzünden kaybettiklerini Araplarla yeni ataklarla kazanmak istediği değerlendirmesinde bulundu:
“ŞİÖ’de bu yıl Suudi Arabistan ile protokol imzalandı, sırada Mısır bekliyor. ABD, Batı hayli alttan aldı, fazlaca önemli bir yorum yapmadılar, bekleyip görme noktasındalar. Bu noktadan Arap tepesine 21 ülke katıldı. esasen Körfez İşbirliği Kurulunda altı üye var. ABD, artık bunu bekler-gör siyasetiyle izliyor, bu ne kadar sarfiyat diye. Fakat Hindistan’ın burada rahatsızlığı var. Hindistan’ın Ortadoğu’da gelişen bağlantıları vardı ancak son devirde İslamiyet ile, kutsallarıyla ilgili dertlerden dolayı ilgileri sallanıyor. Çin çabucak boşluğu doldurdu. Lakin ŞİÖ’de Hindistan ve Rusya’ya mecburen gereksinimi var. Kararlar oy birliğiyle alınıyor. ötürüsıyla Arap dünyasında Suudi Arabistan, BAE, Katar, Mısır hatta İsrail, -o da niyetli- burada aslında kim kime meydan okuyordan epeyce, Çin’in pandemi periyodunda kaybettiği yavaşlayan iktisadını yine ayağa kaldırmak var. Şi, 2 milyarlık bir nüfustan bahsetti, bunun tartısı Çin nüfusu, geriye kalan Arap dünyası. ötürüsıyla burada daha fazlaca Çin’in kaybını kapatma ismine Arap dünyasındaki atakları görüyoruz.”
‘Suudi Arabistan, İsrail ile ilgileri de İran ile olanlarına ironik bir durum oluşturuyor’
G20 doruğuyla ABD-Çin ilişkileri ‘normalleşmişken’ Arap doruklarının gelmesine dikkat çeken Adıbelli, asıl İran ile ilgili denklem ve Suudi Arabistan’ın yanı sıra İsrail ile de yeterli münasebetleri olan Pekin’in tavrına yansımalarına bakmak gerektiğini söylemiş oldu:
“G20’de yeni bir periyodun başladığına inanıyorum. Çin, ABD ile bağları normalleştirmişken tekrar meydan okuyor fakat seyahatin tamamında bu yok. Ancak memleketler arası sisteme yönelik aşikâr prensipler var, bu da aslına bakarsan Çin’in konuştuğu şeyler. Burada İran’ın atacağı adımı merak ediyorum. İronik bir durum; İran, Suudi Arabistan. Biri de Çin’in İsrail ile savunma alanındaki stratejik bağlantıları. Bu ilgileri de bu sefer İran ile bağlarına ironik bir durum oluşturuyor. ABD sıkıntıya Suudi Arabistan’ın İran’a karşı güçlendirilmesi noktasında baktığı için pek reaksiyon göstermeyecek diye düşünüyorum. Fakat kendi çıkarlarını ya da İsrail’i tehdit eder bir seviyede olur mu bilemeyiz. Lakin İsrail hayli yakından takip ediyor. Zira Suudi Arabistan’ın bu silahlanması ileride aleyhine de dönebilir. İsrail, Arap dünyasında daima o potansiyeli görmüştür. Çin nitekim bu kadar problemin ortasında büyük bir tepe düzenlemiş olması bana bakılırsa son periyotta diplomasi açısından değerli bir gelişmeydi. Türkiye için de pek kıymetli bir gelişmeydi.”
Alıntıdır