Geçenlerde halk otobüsüne bindim. Bir anne çocuğuna “Rahat dur yoksa tekrar seni dışarı çıkartmam bak.” diye söyleniyordu. Çocuk da birkaç dakika sakin durur, üzülür daha sonra anne yeniden ikaz eder. daha sonra çocuk tekrar harekete geçer ve anne “Bak kardeşin bu biçimde yaptı onu çıkartmadım, çıkartmıyorum. Sen de rahat durmazsan seni de tekrar çıkartmayacağım.” diye tekrar etti. Ben çocuğa baktım ve şöyleki bir görüntü gözümün önüne geldi: Çocuk büyümüş, özgüvenini yitirmiş, tahminen de toplumsal fobisi olmuş biri olarak kapımı çalmış, benden ruhsal takviye istiyor, bu durumdan kurtulmak istiyor. ötürüsıyla üzüldüm hakikaten. Bunun üzerine bu biçimde bir yazı yazmak istedim. Umarım faydalı olur.
Muhtemelen birfazlaca anne baba bu durumu sıkça yaşıyordur. Pekala fakat bu biçimde durumlarda yahut buna misal öbür durumlarda anne babanın nasıl davranması gerekir? Nasıl davranırsa çocuk özgüvenini yitirmez? Neler söylerse çocuk gerçek bir birey olmaktan çıkmaz. Neler söylerse çocuk ileriki ömründe zorluk çekmez.
Öncelikle ebeveyn çocuğun hissini anlamaya çalışmalı. Çocuğun ne yapmak istediğini anladığını çocuğa hissettirmeli. Çocuğa şunu düşündürtmemiz gerekir: Vay annem-babam beni anlamış. Yani çocuk anlaşıldığını hissedebilmeli. bu ortada isterseniz farkındalığımız daha fazla gelişsin diye gelin bunu biz yetişkinlerin dünyasına uyarlayalım bakalım neler hissedeceksiniz. Diyelim ki yanınızda eşiniz, abiniz, ablanız yahut öteki bir yetişkin var ve biraz hareket etmek, tahminen yerini değiştirmek, tahminen ayağa kalkmak istiyor. Siz de ona dönüp diyorsunuz ki “Bak rahat dur yoksa tekrar seni dışarı çıkartmam.” ya da “tekrar seninle dışarı çıkmam.” ya da “Biraz rahat dur ya nu nedir bu biçimde.” Bir düşünün neler olur, neler yaşanır, neler hissedersiniz? Karşıdaki muhattabınız neler hisseder, neler düşünür? Kaldı ki bu kişi bir yetişkin ve bu yetişkin hareket etme dürtüsünün önüne geçebilir, onu denetim edebilir. Lakin çocuk bunu dahi denetim edemeyen, bilakis bu hareket etme isteği tam da onun tabiatında olan biri. Ayrıyeten şunu da belirtmeden geçemeyeceğim: hareketsizlik çocuğun yaratılışına karşıt, muhalif bir durum. Çocuktan mum üzere durmasını beklemek ne kadar yanlışsız bir düşünün lütfen. Kendi çocukluğunuzu düşünün. Bunları anlattıktan daha sonra olması gereken diyaloğu gösterelim.
Anne: Galiba hareket etmek istiyorsun.
Çocuk: Ya evet der ya da onaylayacak üslupta başını sallar.
Anne: Burada bu biçimdece durmaktan sıkıldın değil mi?
Çocuk: bir daha tıpkı hareketi yapar.
Anne: Sendeki bu istek bende de var biliyor musun? Ben de hareket etmek istiyorum.
Çocuk: Şaşırır, güler.
Anne: Lakin şu an otomobil hareket halinde değil mi?
Çocuk: Evet anne otomobil epeyce süratli hareket ediyor.
Anne: Ani bir hareket yaparsa biz de istikrarımızı kaybetmez miyiz sence?
Çocuk: Evet anne.
Anne: İstikrarımızı kaybettiğimizde de yere düşebilir yaralanabiliriz değil mi?
Çocuk: Evet anne birebir vakitte makus yaralanırız.
Anne: Onun için biraz daha sabretsek nasıl olur sence?
Çocuk: Hakikat söylüyorsun anneciğim.
Maalesef çocuklarla olan bağlantımız sahiden de hayli olumsuz. Pekala diğer neler oluyor. Bir akşam yemeğini düşünelim. Herkes sofrada. Anne tabaklara yemek koyuyor. Tabi niyetli annemiz çocuğu düşündüğü için, gelişmenini düşündüğü için çocuğun tabağına epey yemek koyuyor ve o tabak bitmeden sofradan kalkmak yok diyor. Çocuk her seferinde önüne konulan yemeği yememek için sorun çıkartsa bile kazananın anne olacağını bilir ve yemeğini yer. Ya da çocuk benim karnım tok ancak annem bu biçimde söylemiş olduğine nazaran ben aslında tok değil açım zira anneler her şeyi bilir. Sanki onun gizemli güçleri mi var deyip bir daha yemeğini yer. ötürüsıyla da çocuk bu niyetler ışığında önüne konulan yemeğini her seferinde yiyecek ve muhtemelen obez olup çıkacak ve anne-çocuk diyetisyenin yolunu tutacaktır. Bir öteki ihtimal de çocuk yemeği yememek için mızmızlanacak sorun çıkacak anne zorla çocuğa yedirecek. Lakin hocam düzgün beğenilen diyorsunuz da biz bu biçimde yapmasak çocuklar hiçbir şey yemiyor, sıska biri olup çıkıveriyorlar. Pekala sevgili anneler çocukluğunuzu düşünün.(ya da diğerlerin çocukluğunu) Anneler çocukların eline bir ekmek verir kimi vakit o ekmeğin salça sürülmüştür kimi vakit de kuru bir ekmek verilmiştir. Nasıl da iştahla o ekmek yenirdi, nasıl da hemencecik bitirirlerdi. Zira o anneler çocuklarına yemeği zorla yedirmezlerdi. Hatta çocuk acıktığı için gelip anniçin kendisi isterdi. daha sonrasında şimdiki annelerimiz keder yanıyorlar: Hocam çocuklarımız hayli mutsuz. Ne yapsak yaranamıyoruz. E tabi keyifli olmaz. Sen çocuğa bir oyuncak değil, fazladan fazladan oyuncak alıyorsun, tabağına fazladan fazladan yemek katıyorsun, çocuğu hiç dışarı çıkartmıyor çıkarttığında da fazladan fazladan koruyorsun. Her şeyin fazlası ziyan diye boşuna dememişler.
Pekala mevzumuza geri dönelim. Anne yemekleri sunarken çocuğun tabağına az mı yoksa fazla mı yemek koymalı. bu biçimde bir durumda çocuğa şunlar denilmeli: Yiyebileceğiniz kadar yemek almanız daha hakikat daha hoş olmaz mı? Zira yemek tabakta kalınca çöpe gidiyor. Bu yemeğin çöpe gitmesi başta bu nimetleri bize veren Allah’a saygısızlık. daha sonra bu yemeğin ortasındaki besinlerin yetişmesine katkısı olan çiftçiye saygısızlık, daha sonra bunu satın aldığımız bakkal amcaya saygısızlık. daha sonra bunları satın alabilmemizi sağlayan paraya saygısızlık. daha sonra o parayı kazanan Babamıza saygısızlık, daha sonra da bu yemekleri pişiren hazırlayan bana saygısızlık olmaz mı? Muhtemelen çocuk haklısın anneciğim diyecek. Ve çocuk şayet yemeğini alabilecek kuvvete sahipse kendisi almalı, değilse çocuğa “Ne kadar yemek tabağına bırakayım anneciğim” diye sorarak tabağına o denli bırakmalıdır. Bu davranış hem çocuğun şahsi ve ahlaki gelişmenine katkı sağlayacak tıpkı vakitte çocuk bir obez olup çıkmayacak. bu biçimdelikle obezite ile çaban bir kişi eksiltmiş olacağız.
Bir diğer örnek verip yazımı bitirmek istiyorum. Anne baba ve çocuk üçü de evdedirler. Çocuk hayli hoş bir fotoğraf yapmıştır. Babasına resmi göstermek ister lakin tam da o sırada baba anneyle önemli bir tartışmaya girmiştir. Çocuk resmi göstermek için ikide bir babasını çekiştiriyordur. Baba bir orta kızına dönüp buyur kızım der ve kız da resmi gösterir lakin baba anneyle tartışmasına geri döner. Kız da fotoğrafını gösterdiğinde babasının takdirini beklerken bir bakar ki babası annesiyle tartışmaya devam ediyordur. En son da kız baba baksaydın ne olurdu ki der ve geri döner, anne baba ise tartışmalarına devam eder. Kim bilir memleketimin kaç yuvasında bu görüntü kaç sefer gerçekleşmektedir. Kaç çocuk tahminen bu türlü kırılmıştır, üzülmüştür. Pekala sevgili psikoloğum siz ne yapardınız bu biçimde bir durumda der üzeresiniz? Ben ne yapar mıydım? Söyliyim. Birinci evvel kızım beni çekiştirnce kızımın uzunluk hizasına kadar eğilir, gözlerine bakar bir dakika bekler misin kızım der eşimle olan konuşmamı bitrirmeye çalışır(ya da eşime de bir dakika bekler misin derdim) ve kızıma dönerdim. bu biçimdelikle de ikisinin de kendisini kıymetli hissetmesini sağlardım.
Muhtemelen birfazlaca anne baba bu durumu sıkça yaşıyordur. Pekala fakat bu biçimde durumlarda yahut buna misal öbür durumlarda anne babanın nasıl davranması gerekir? Nasıl davranırsa çocuk özgüvenini yitirmez? Neler söylerse çocuk gerçek bir birey olmaktan çıkmaz. Neler söylerse çocuk ileriki ömründe zorluk çekmez.
Öncelikle ebeveyn çocuğun hissini anlamaya çalışmalı. Çocuğun ne yapmak istediğini anladığını çocuğa hissettirmeli. Çocuğa şunu düşündürtmemiz gerekir: Vay annem-babam beni anlamış. Yani çocuk anlaşıldığını hissedebilmeli. bu ortada isterseniz farkındalığımız daha fazla gelişsin diye gelin bunu biz yetişkinlerin dünyasına uyarlayalım bakalım neler hissedeceksiniz. Diyelim ki yanınızda eşiniz, abiniz, ablanız yahut öteki bir yetişkin var ve biraz hareket etmek, tahminen yerini değiştirmek, tahminen ayağa kalkmak istiyor. Siz de ona dönüp diyorsunuz ki “Bak rahat dur yoksa tekrar seni dışarı çıkartmam.” ya da “tekrar seninle dışarı çıkmam.” ya da “Biraz rahat dur ya nu nedir bu biçimde.” Bir düşünün neler olur, neler yaşanır, neler hissedersiniz? Karşıdaki muhattabınız neler hisseder, neler düşünür? Kaldı ki bu kişi bir yetişkin ve bu yetişkin hareket etme dürtüsünün önüne geçebilir, onu denetim edebilir. Lakin çocuk bunu dahi denetim edemeyen, bilakis bu hareket etme isteği tam da onun tabiatında olan biri. Ayrıyeten şunu da belirtmeden geçemeyeceğim: hareketsizlik çocuğun yaratılışına karşıt, muhalif bir durum. Çocuktan mum üzere durmasını beklemek ne kadar yanlışsız bir düşünün lütfen. Kendi çocukluğunuzu düşünün. Bunları anlattıktan daha sonra olması gereken diyaloğu gösterelim.
Anne: Galiba hareket etmek istiyorsun.
Çocuk: Ya evet der ya da onaylayacak üslupta başını sallar.
Anne: Burada bu biçimdece durmaktan sıkıldın değil mi?
Çocuk: bir daha tıpkı hareketi yapar.
Anne: Sendeki bu istek bende de var biliyor musun? Ben de hareket etmek istiyorum.
Çocuk: Şaşırır, güler.
Anne: Lakin şu an otomobil hareket halinde değil mi?
Çocuk: Evet anne otomobil epeyce süratli hareket ediyor.
Anne: Ani bir hareket yaparsa biz de istikrarımızı kaybetmez miyiz sence?
Çocuk: Evet anne.
Anne: İstikrarımızı kaybettiğimizde de yere düşebilir yaralanabiliriz değil mi?
Çocuk: Evet anne birebir vakitte makus yaralanırız.
Anne: Onun için biraz daha sabretsek nasıl olur sence?
Çocuk: Hakikat söylüyorsun anneciğim.
Maalesef çocuklarla olan bağlantımız sahiden de hayli olumsuz. Pekala diğer neler oluyor. Bir akşam yemeğini düşünelim. Herkes sofrada. Anne tabaklara yemek koyuyor. Tabi niyetli annemiz çocuğu düşündüğü için, gelişmenini düşündüğü için çocuğun tabağına epey yemek koyuyor ve o tabak bitmeden sofradan kalkmak yok diyor. Çocuk her seferinde önüne konulan yemeği yememek için sorun çıkartsa bile kazananın anne olacağını bilir ve yemeğini yer. Ya da çocuk benim karnım tok ancak annem bu biçimde söylemiş olduğine nazaran ben aslında tok değil açım zira anneler her şeyi bilir. Sanki onun gizemli güçleri mi var deyip bir daha yemeğini yer. ötürüsıyla da çocuk bu niyetler ışığında önüne konulan yemeğini her seferinde yiyecek ve muhtemelen obez olup çıkacak ve anne-çocuk diyetisyenin yolunu tutacaktır. Bir öteki ihtimal de çocuk yemeği yememek için mızmızlanacak sorun çıkacak anne zorla çocuğa yedirecek. Lakin hocam düzgün beğenilen diyorsunuz da biz bu biçimde yapmasak çocuklar hiçbir şey yemiyor, sıska biri olup çıkıveriyorlar. Pekala sevgili anneler çocukluğunuzu düşünün.(ya da diğerlerin çocukluğunu) Anneler çocukların eline bir ekmek verir kimi vakit o ekmeğin salça sürülmüştür kimi vakit de kuru bir ekmek verilmiştir. Nasıl da iştahla o ekmek yenirdi, nasıl da hemencecik bitirirlerdi. Zira o anneler çocuklarına yemeği zorla yedirmezlerdi. Hatta çocuk acıktığı için gelip anniçin kendisi isterdi. daha sonrasında şimdiki annelerimiz keder yanıyorlar: Hocam çocuklarımız hayli mutsuz. Ne yapsak yaranamıyoruz. E tabi keyifli olmaz. Sen çocuğa bir oyuncak değil, fazladan fazladan oyuncak alıyorsun, tabağına fazladan fazladan yemek katıyorsun, çocuğu hiç dışarı çıkartmıyor çıkarttığında da fazladan fazladan koruyorsun. Her şeyin fazlası ziyan diye boşuna dememişler.
Pekala mevzumuza geri dönelim. Anne yemekleri sunarken çocuğun tabağına az mı yoksa fazla mı yemek koymalı. bu biçimde bir durumda çocuğa şunlar denilmeli: Yiyebileceğiniz kadar yemek almanız daha hakikat daha hoş olmaz mı? Zira yemek tabakta kalınca çöpe gidiyor. Bu yemeğin çöpe gitmesi başta bu nimetleri bize veren Allah’a saygısızlık. daha sonra bu yemeğin ortasındaki besinlerin yetişmesine katkısı olan çiftçiye saygısızlık, daha sonra bunu satın aldığımız bakkal amcaya saygısızlık. daha sonra bunları satın alabilmemizi sağlayan paraya saygısızlık. daha sonra o parayı kazanan Babamıza saygısızlık, daha sonra da bu yemekleri pişiren hazırlayan bana saygısızlık olmaz mı? Muhtemelen çocuk haklısın anneciğim diyecek. Ve çocuk şayet yemeğini alabilecek kuvvete sahipse kendisi almalı, değilse çocuğa “Ne kadar yemek tabağına bırakayım anneciğim” diye sorarak tabağına o denli bırakmalıdır. Bu davranış hem çocuğun şahsi ve ahlaki gelişmenine katkı sağlayacak tıpkı vakitte çocuk bir obez olup çıkmayacak. bu biçimdelikle obezite ile çaban bir kişi eksiltmiş olacağız.
Bir diğer örnek verip yazımı bitirmek istiyorum. Anne baba ve çocuk üçü de evdedirler. Çocuk hayli hoş bir fotoğraf yapmıştır. Babasına resmi göstermek ister lakin tam da o sırada baba anneyle önemli bir tartışmaya girmiştir. Çocuk resmi göstermek için ikide bir babasını çekiştiriyordur. Baba bir orta kızına dönüp buyur kızım der ve kız da resmi gösterir lakin baba anneyle tartışmasına geri döner. Kız da fotoğrafını gösterdiğinde babasının takdirini beklerken bir bakar ki babası annesiyle tartışmaya devam ediyordur. En son da kız baba baksaydın ne olurdu ki der ve geri döner, anne baba ise tartışmalarına devam eder. Kim bilir memleketimin kaç yuvasında bu görüntü kaç sefer gerçekleşmektedir. Kaç çocuk tahminen bu türlü kırılmıştır, üzülmüştür. Pekala sevgili psikoloğum siz ne yapardınız bu biçimde bir durumda der üzeresiniz? Ben ne yapar mıydım? Söyliyim. Birinci evvel kızım beni çekiştirnce kızımın uzunluk hizasına kadar eğilir, gözlerine bakar bir dakika bekler misin kızım der eşimle olan konuşmamı bitrirmeye çalışır(ya da eşime de bir dakika bekler misin derdim) ve kızıma dönerdim. bu biçimdelikle de ikisinin de kendisini kıymetli hissetmesini sağlardım.