7.1.1. PATOLIJİK KUMAR
Dünya çapında yaygın bir faaliyet olan kumar, daha pahalı bir şey elde etme umuduyla pahalı bir şeyi riske atmayı içerir. (Fauth-Bühler ve ark., 2017). Yetişkin sorun yaşamadan kumar oynar. Genel popülasyonda, patolojik kumar oynamanın hayat uzunluğu yaygınlık oranı yaklaşık %0.4-1.0’dır (DSM-V). Patolojik kumar, hastanın hayatına toplumsal, mesleksel, maddi ve aile kıymetlerine ve taahhütlerine ziyan verecek biçimde hükmeden sık, yenidenlanan kumar oynama ile sonuçlanan bir bozukluk olarak tanımlanabilir (Fauth-Bühler ve ark., 2017). Çok kumar birinci sefer Memleketler arası Hastalık Sınıflandırmasının dokuzuncu baskısında bir psikiyatrik bozukluk olarak kabul edildi (WHO, 1977). Üç yıl daha sonra, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabının ABD tanısal kodlamasına patolojik kumar oynama eklendi, üçüncü baskı (DSM-III). DSM-III’e dahil edilen orjinal teşhis kriterleri, o sırada birkaç profesörün klinik tecrübesine dayanıyordu; bu, bireyin ailesine, şahsi yahut mesleksel arayışlarına ve parayla ilgili hususlara verilen hasar ve bozulmaya vurgu yaptı. Bu baskıda, kumar bağımlılığı bir dürtü denetim bozukluğu (‘ICD’) olarak sınıflandırılmıştır. Bir daha sonraki baskıda, kumar bağımlılığı kriterleri, “kumarı denetim etmek, azaltmak yahut durdurmak için yinelanan başarısız girişimlerin” eklenmesi üzere husus bağımlılığına benzerliğini yansıtacak biçimde revize edildi (DSM-IV). DSM-IV’te kumar bağımlılığı, “Başka Yerde Sınıflandırılamayan Dürtü Denetim Bozuklukları” başlığı altında sınıflandırılmıştır. kumar bağımlılığı üzerine artan bilimsel literatür, husus kullanım bozuklukları ile ortak ögeleri ortaya çıkarırken, kumar bağımlılığı, DSM’nin beşinci revizyonunda (DSM-V) “Madde Bağlantılı ve Bağımlılık Bozuklukları” bir arada taşınmıştır. Ayrıyeten, DSM-V’de kumar bağımlılığı, “kumar bozukluğu” olarak bir daha isimlendirildi. Bugün, kumar bağımlılığı unsur ile ilgili olmayan bozukluk yahut davranış bağımlılığıdır.
7.1.1.1. CÜMBÜŞE KARŞI PATOLOJİK KUMAR OYNAMA
Kumarla fazla ilgili olan birinin patolojik kumar oynama eğiliminde olduğu bilinmektedir. Fakat çizgiyi nereye çekmeliyiz? Fong ve öbürleri, (Fong ve ark., 2012) cümbüş gayeli kumarbaz ile patolojik kumarbaz içindeki farkları özetledi. İki kumarbaz hadisesi tanımlamışlardır;
Kumarbaz 1: Cümbüş Kumarbaz
• kumarhanede haftada 5 kere ve oyun başına 5 saate kadar poker oynayan 67 yaşında emekli tabip.
• Son 20 yılda kumar oynama limitleri artırılmamış.
• Kumarhanede asla planlanan müddetten çok kalmamış.
• Antrenmana ve aileye uygun vakit ayırır.
• Emeklilik hesabıyla mali açıdan rahat.
• Aile kumar davranışının farkındadır.
Kumarbaz 2: Patolojik Kumarbaz
• Parası olduğu her an kumar oynayan yirmi yaşındaki üniversite öğrencisi.
• Bunun yerine kumar oynamak için dersleri ve ödevleri atlar.
• Kumarı finanse etmek için banka dolandırıcılığına girer ve kız arkadaşından hırsızlık yapar.
• Son 2 yılda 10 sefer kumarı bırakma yahut azaltma teşebbüsünde bulundu.
• Aile ve arkadaşlardan kumar davranışlarını gizler.
• Kumar oynamak için mali yardım ve burslardan gelen parayı kullanır.
• Berbat notlar ve mali durum niçiniyle üniversiteden atılmak üzere.
Birinci kumarbazla karşılaştırıldığında, ikinci kumarbaz kumarını denetim edemez ve kumar davranışından değerli olumsuz sonuçlar yaşar.
7.2. KUMAR BAĞIMLILIĞI TEŞHİSİ
DSM-V’ye göre kumar bozukluğu teşhisi konması için, bir kişinin 12 aylık bir süre ortasında 9 teşhis kriterinden en az 4’ünü karşılaması gerekir. DSM-V’nin kumar bozukluğu teşhis kriterleri için aşağıya bakın:
1. İstenen heyecanı elde etmek için artan ölçülerde parayla kumar oynama gereksinimi.
2. Kumar oynamayı kesmeye yahut bırakmaya çalışırken huzursuz yahut sonludur.
3. Kumarı denetim etmek, azaltmak yahut durdurmak için yine yeniden başarısız uğraşlar gösterdi.
4. Sık sık kumar oynamakla meşguldür (mesela, geçmiş kumar tecrübelerini bir daha yaşamak, bir daha sonraki teşebbüsü engellemek yahut planlamak, kumar oynamak için para kazanmanın yollarını düşünmek üzere daima niyetlere sahip olmak).
5. Sorunlu hissettiğinde çoğunlukla kumar oynar (mesela, çaresiz, hatalı, kaygılı, depresif).
6. Kumarda para kaybettikten daha sonra, çoklukla intikam almak için öbür bir güne döner (“kişinin kayıplarını kovalaması”).
7. Kumarla bağlantısının boyutunu gizlemek için palavralar.
8. Kumar niçiniyle değerli bir alakasını, işini yahut eğitim yahut meslek fırsatını tehlikeye attı yahut kaybetti.
9. Kumarın niye olduğu umutsuz mali durumları hafifçeletmek için para sağlamak için diğerlerine güvenir.
7.3. KUMAR BAĞIMLILIĞI VE ÇOCUKLUK TRAVMASI
Kumar bağımlılığı davranışsal bir bozukluk olarak sınıflandırılır ve husus kullanım bozuklukları ile kimi fenotipik benzerlikleri vardır. Çocukluk çağı problemleri ve ömür stresörleri, yetişkinlikte husus kullanması riskinin artmasıyla bağlıdır. (Felsher ve ark., 2010). Çocuklukta yaşanan belli travma çeşitleri, kumar bağımlılığı üzere makul davranışsal bağımlılık cinslerinin gelişimi üzerinde değişen derecelerde tesire sahip olabilir. Kumar bağımlısı iştirakçilerde, travma şiddetinden bağımsız olarak, duygusal ihmal ve fizikî ihmal en sık onaylanan çocukluk çağı travması çeşidi olarak ortaya çıkmıştır (Felsher ve ark. 2010). Çocukluk çağı travması ile sorunlu kumar oynama içindeki alakanın, gerilim üzere çeşitli öteki faktörlerden etkilendiği gösterilmiştir (Bergevin ve ark., 2006; Lane ve ark., 2016; Scherrer ve ark., 2007).
Sharma ve Sacco’nun yazdığı “Olumsuz Çocukluk Tecrübeleri ve Kumar: Ulusal Bir Araştırmanın neticeleri” başlıklı makale, çocukluk çağı travması ve kumarın yeni bir incelemesidir. Bu çalışmadan elde edilen bulgular, çocukluktaki olumsuz olayların, başka akıl sıhhati problemleri içinde kumar problemleriyle bağlı olduğunu göstermektedir. Olumsuz çocukluk olayları yaşayan çocuklara ve gençlere yönelik tedbire ve tedavi uğraşları, çabucak sonrasında kumar meseleleri geliştirme riskini azaltabilir (Wiechelt ve Straussner, 2015).
7.4. KUMAR BAĞIMLILIĞI TEDAVİSİ
Bilişsel-davranışçı terapi şu anda kumar bozukluğu için en tesirli tedavi yolu olarak kabul edilmektedir. Bu tıp bir terapi, bir kişinin oyunu denetim etme ve galibiyeti iddia etme yeteneğine bağlı irrasyonel niyetlerin, bu patolojinin gelişmenini ve sürdürülmesini belirleyen ana faktörleri temsil ettiği gerçeğini var iseyar (Korn ve Toneotta, 2004). Mevzuyla ilgili literatür, kumar bağımlılığı için daha fazla bilişsel-davranışçı terapi modeli içermektedir (Roylu N ve Oei TP, 2010; Disney ve ark., 2011; Blaszcznski ve Nower, 2002; Toneatto, 2002); (Apodaca ve Miller, 2003; Hodgins ve ark., 2001; Petry ve ark., 2006); üç kümeye ayırdıkları 231 zorlayıcı kumarbaz üzerinde mukayeseli bir çalışma yürüttüler: birinci küme, Anonim Kumarbaz yolu kullanılarak tedavi edildi, ikinci küme, bilişsel davranışçı terapi rehberliğinin sayesinde GA kullanılarak tedavi edildi, üçüncü küme GA kümelerine ve sekiz ferdî BDT seansına katıldı. BDT’den yararlanan iştirakçilerin %59’unda, BDT kitaplarındaki alıştırmaları tamamlayanların %39.2’sinde ve yalnızca GA kümelerine katılan iştirakçilerin %34’ünde güzelleşmeler tespit edildi (Ladouceur ve ark. 2002). Kumar bağımlılığı tedavisi için aşağıdaki beş adımı içeren bir terapi modeli önerdiler:
• Oyunun genel tarafları açısından bilgilendirme;
• Kumar oynamadaki faaliyetlerin nasıl yürütüldüğü ile kumarbazın mantıksız inançlarını değiştirme;
• Yeni başa çıkma hünerlerinin ve sorun çözmenin geliştirilmesi;
• Toplumsal yetenekler kazanma;
• Kimi nüks tedbire tekniklerini öğrenme.
haftalık sıklıkta sekiz seans süren bir bilişsel-davranışçı terapi küme terapisi protokolü önermektedir. Protokolün aşağıdakileri içeren oturumun ödevi(Petry, 2005):
• Genel bilgiler, oyundan kaçınma için ödül sisteminin sunulması ve bu faktörleri belirleme, oynama dürtüsüne katkıda bulunan faktörleri;
• Kumar davranışının fonksiyonel tahlili;
• Keyifli aktifliklerin artan sıklığı;
• Otomatik idare planı;
• Kumar oynama dürtüsüyle başa çıkma;
• Girişkenlik ve oyunu reddetme yeteneği için eğitim;
• Mantıksız kanıları değiştirme;
• Acil durumlar için planlama ve nüksetmeyi tedbire.
7.5. KUMAR BAĞIMLILIĞI İÇİN BDT
Ana bileşenlerin kumarbaz ortamının patolojik kumar oynamaya daha az iletken olacak biçimde bir daha yapılandırılmasına atıfta bulunduğu bir model önerdi; hastalara evvela baht oyunuyla ilgili mantıksız niyetlerini tanımlamaları, bu niyetlerle patolojik oyun davranışları içindeki ilişkiyi anlamaları ve yeni baş etme halleri belirlemeleri öğretilir (Ledgerwood ve Petry, 2005)dört adım içeren bir bilişsel-davranışçı terapi modeli önerdi(Roylu ve Oei, 2010):
• Motivasyonel görüşme tekniklerini kullanarak, danışanın karşılaştığı problemleri ve gereksinimlerini, eğitimini ve motivasyonel görüşme tekniklerini kullanarak fonksiyonel olmayan davranışları değiştirmek gayesiyle güdülerini kıymetlendirme;
• Kumarbaz kompulsif kumar davranışını stabilize etmek ve yinelama durumunda olumsuz tesirleri en aza indirmek maksadıyla kullanılan bilişsel-davranışçı terapinin temel stratejilerini kumarbazın tanıtması;
• Oyun davranışındaki olumlu değişikliklerin sürdürülmesi açısından kimi başa çıkma hallerinin öğrenilmesi;
• Elde edilen terapötik kazanımların idame stratejilerinin öğrenilmesi ve nüksün önlenmesi.
kumarbazlar için aşağıdaki adımlardan oluşan bir kendi kendine yardım programı tanıttı. (Blaszczynsky, 2010):
• Oyunu durdurmak için motivasyonu artırma;
• Kumar davranışının izlenmesi;
• Gevşeme tekniklerini izleyerek kumar oynama dürtüsünü denetim etme;
• İrrasyonel fikirleri tespit etme ve onları öbür rasyonelliklerle değiştirme;
• Nüksün önlenmesi;
• Aile takviyesi almanın yeni yollarını öğrenme.
Kumar bağımlılığının tedavisi için motivasyonel görüşme teknikleri, bilişsel-davranışçı terapi ve nüksetmeyi tedbire tekniklerini içeren bilişsel-davranışçı terapinin bir alternatifini kullanırken (Wulfert ve ark., 2003) farklı bir model önerdi. Anahtar kavramların aşağıdaki üzere olduğu durumlarda motivasyonu yükseltme: değişimin eserini gözlemlemek için kumar oyuncusunun motivasyonunu yükseltmek temeldir; motivasyon dinamik bir özelliktir; ve motivasyon, danışmanın davranış ve tavrı da dahil olmak üzere dış faktörlerden etkilenir. (Miller ve Rollnick, 2004) Bilişsel-davranışçı terapinin avantajları, âlâ yapılandırılmış bir terapi tipi olması, sonlu bir vakit diliminde gerçekleştirilmesi, başka terapi tiplerine nazaran daha az maliyet gerektirmesi ve uzun müddetli sonuçlar vermesidir. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda kumar bağımlılığı için bu tip tedavinin muvaffakiyet oranları %36 (Sylvain ve ark., 1997) ile %42 ( Ladouceur ve ark., 1998) içinde değişmektedir; %72’ye (Tolchard ve ark,. 2000) %77’ye kadar ( Ladouceur ve ark., 2003) ; %49’a (Petry, 2005); ve %74 (Rizeanu, 2014).
Kumar oynama bozukluğunun tedavisi her şeydilk evvel biroldukça sorunu birlikteinde getirir, zira patolojik kumar oynama kendi başına bir bozukluk olarak fakat son vakit içinderda kabul edilmiştir, kâfi sayıda araştırma yapılmamıştır ve eğitimli profesyonellerin eksikliği vardır. Bu alanda ruhsal ve psikiyatrik hizmetler sunulması kıymet arz etmektedir. Romanya’da kumar bağımlılığı için bilişsel-davranışçı terapi modelini temel olarak bilişsel bir daha yapılandırma tekniklerine dayalı ve aşağıdaki temel amaçlarla tanıtıldı:
• Kumarbazların günlük işleyişine müdahale eden kumar bozukluklarının sonuçlarını azaltma;
• Kumar bağımlılığı davranışı geliştirme riskini önlemek yahut azaltma;
• Bu bozuklukla bağlı olumsuz duygusallığı yönetme (depresyon, korku, stres);
• Eğlenme gereksiniminin karşılanması ve deneklerin ömürleri üzerinde yıkıcı bir tesir yaratma riski taşımayan yeni ve beğenilen rekreasyonel ve toplumsal faaliyetler geliştirme.
Model, kıymetlendirme ve formüle etme, psiko-eğitim ve ABCDE modeline giriş, bilişsel bir daha yapılandırma, sorun çözme eğitimi, atılganlık hünerleri eğitimi ve nüksetmeyi tedbire üzere çeşitli kademeleri içerir. Klinik kıymetlendirme etabında, kumar davranışını değiştirme motivasyonunu artırarak bireyin terapötik sürece iştirakine bakılır ve aşağıdaki konular netleştirilir (Rizeanu, 2013):
• Bireyin patolojik kumar meselelerinin kaynağı;
• Etiyolojik ve idame faktörleri;
• Deneklerin ruhsal dayanağa ulaşma derecesi ve aldıkları takviyenin aktifliği;
• Tedaviye kendi inisiyatifleri ile mi yoksa arkadaşlarının isteğiyle mi başvurdukları;
• Uzman ruhsal hizmetlerimizden nasıl haberdar oldukları;
• Ruhsal takviyeye ulaşmamışlarsa bunun niçinleri. Faal dinleme, yansıtma, kelamsız irtibat (görsel teması sürdürme, açık beden duruşu, kıymetlendirme yapmayan yüz tabiri, ton tutarlılığı vb.) ve kelamlı irtibat (örn. söylenenlerin anlamı).
Dryden ve Matweychuk, tedaviden kaynaklanan faydaların sürdürülmesinin, bağımlılık yapan davranış nüksü kelam konusu olduğu sürece, risk durumları ve gelecekteki ayartmalarla ilgili olarak başa çıkma hünerlerinin geliştirilmesini gerektirdiğine inanmaktadır; müellifler aşağıdaki teklifleri sunar (Dryden, 2000).
• Diğerlerini mutlu etme alışkanlığını bırakmak ve kendinizi birinci, başkalarını ikinci plana atmak üzere birkaç sağlıklı inanç geliştirin;
• Birkaç toplumsal ilgi alanı yaratın (veya geliştirin): etrafınızdaki insanların hayatta kendi istekleri ve gayeleri olduğunu ve size her vakit şartsız takviye sağlayamayacaklarını anlayın, ayrıyeten onları nasıl destekleyebileceğinizi ve yanlarında olabileceğinizi de düşünmelisiniz;
• ömrünüzün denetimini nasıl ele alacağınızı öğrenin; bağımlılık yapan davranışlarınızın ömrünüzü denetim etmesine müsaade vermeyin;
• Kendiniz için belirlediğiniz gayelere ulaşabilmeniz için hayal kırıklığına karşı yüksek bir tolerans geliştirin;
• omurunuzdaki daha sonraki zorluklarla başa çıkabilmek için esnek olun;
• Meçhullüğü kabul etmeyi öğrenin, zira hiç bir şeyin katiyen kesin olmadığı bir olasılıklar dünyasında yaşıyoruz;
• Vaktinizi değerlendirmenin yeni yollarını bulabilmeniz için yaratıcılığınızı geliştirin;
• Mantıklı düşünün, kısa ve uzun vadeli amaçlar belirleyin ve hareketlerinizin muhtemel sonuçlarını düşünün;
• Kişi olarak kim olduğunuz hakkında global değerlendirmeler yapmadan kendinizi şartsız olarak kabul etmeyi öğrenin;
• Kendiniz için belirlediğiniz amaçlara ulaşma talihinizi artırmak için sırf sonlu riskler alın;
• Anında tatmin ve uzun vadeli tatmin içinde bir istikrar kurarak, uzun vadeli hazcılık ideolojisini benimseyin;
• Kendi olumsuz hislerinizin sorumluluğunu, onları dış niçinlere bağlamadan üstlenin;
• İş, dinlenme, spor ve boş vakit etkinliklerinin sağlıklı bir oranıyla sağlıklı bir hayat biçimini benimseyin;
• Zorluklar karşısında bile güzel bir mizacını korumak için bir mizah anlayışı geliştirin.
Dünya çapında yaygın bir faaliyet olan kumar, daha pahalı bir şey elde etme umuduyla pahalı bir şeyi riske atmayı içerir. (Fauth-Bühler ve ark., 2017). Yetişkin sorun yaşamadan kumar oynar. Genel popülasyonda, patolojik kumar oynamanın hayat uzunluğu yaygınlık oranı yaklaşık %0.4-1.0’dır (DSM-V). Patolojik kumar, hastanın hayatına toplumsal, mesleksel, maddi ve aile kıymetlerine ve taahhütlerine ziyan verecek biçimde hükmeden sık, yenidenlanan kumar oynama ile sonuçlanan bir bozukluk olarak tanımlanabilir (Fauth-Bühler ve ark., 2017). Çok kumar birinci sefer Memleketler arası Hastalık Sınıflandırmasının dokuzuncu baskısında bir psikiyatrik bozukluk olarak kabul edildi (WHO, 1977). Üç yıl daha sonra, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabının ABD tanısal kodlamasına patolojik kumar oynama eklendi, üçüncü baskı (DSM-III). DSM-III’e dahil edilen orjinal teşhis kriterleri, o sırada birkaç profesörün klinik tecrübesine dayanıyordu; bu, bireyin ailesine, şahsi yahut mesleksel arayışlarına ve parayla ilgili hususlara verilen hasar ve bozulmaya vurgu yaptı. Bu baskıda, kumar bağımlılığı bir dürtü denetim bozukluğu (‘ICD’) olarak sınıflandırılmıştır. Bir daha sonraki baskıda, kumar bağımlılığı kriterleri, “kumarı denetim etmek, azaltmak yahut durdurmak için yinelanan başarısız girişimlerin” eklenmesi üzere husus bağımlılığına benzerliğini yansıtacak biçimde revize edildi (DSM-IV). DSM-IV’te kumar bağımlılığı, “Başka Yerde Sınıflandırılamayan Dürtü Denetim Bozuklukları” başlığı altında sınıflandırılmıştır. kumar bağımlılığı üzerine artan bilimsel literatür, husus kullanım bozuklukları ile ortak ögeleri ortaya çıkarırken, kumar bağımlılığı, DSM’nin beşinci revizyonunda (DSM-V) “Madde Bağlantılı ve Bağımlılık Bozuklukları” bir arada taşınmıştır. Ayrıyeten, DSM-V’de kumar bağımlılığı, “kumar bozukluğu” olarak bir daha isimlendirildi. Bugün, kumar bağımlılığı unsur ile ilgili olmayan bozukluk yahut davranış bağımlılığıdır.
7.1.1.1. CÜMBÜŞE KARŞI PATOLOJİK KUMAR OYNAMA
Kumarla fazla ilgili olan birinin patolojik kumar oynama eğiliminde olduğu bilinmektedir. Fakat çizgiyi nereye çekmeliyiz? Fong ve öbürleri, (Fong ve ark., 2012) cümbüş gayeli kumarbaz ile patolojik kumarbaz içindeki farkları özetledi. İki kumarbaz hadisesi tanımlamışlardır;
Kumarbaz 1: Cümbüş Kumarbaz
• kumarhanede haftada 5 kere ve oyun başına 5 saate kadar poker oynayan 67 yaşında emekli tabip.
• Son 20 yılda kumar oynama limitleri artırılmamış.
• Kumarhanede asla planlanan müddetten çok kalmamış.
• Antrenmana ve aileye uygun vakit ayırır.
• Emeklilik hesabıyla mali açıdan rahat.
• Aile kumar davranışının farkındadır.
Kumarbaz 2: Patolojik Kumarbaz
• Parası olduğu her an kumar oynayan yirmi yaşındaki üniversite öğrencisi.
• Bunun yerine kumar oynamak için dersleri ve ödevleri atlar.
• Kumarı finanse etmek için banka dolandırıcılığına girer ve kız arkadaşından hırsızlık yapar.
• Son 2 yılda 10 sefer kumarı bırakma yahut azaltma teşebbüsünde bulundu.
• Aile ve arkadaşlardan kumar davranışlarını gizler.
• Kumar oynamak için mali yardım ve burslardan gelen parayı kullanır.
• Berbat notlar ve mali durum niçiniyle üniversiteden atılmak üzere.
Birinci kumarbazla karşılaştırıldığında, ikinci kumarbaz kumarını denetim edemez ve kumar davranışından değerli olumsuz sonuçlar yaşar.
7.2. KUMAR BAĞIMLILIĞI TEŞHİSİ
DSM-V’ye göre kumar bozukluğu teşhisi konması için, bir kişinin 12 aylık bir süre ortasında 9 teşhis kriterinden en az 4’ünü karşılaması gerekir. DSM-V’nin kumar bozukluğu teşhis kriterleri için aşağıya bakın:
1. İstenen heyecanı elde etmek için artan ölçülerde parayla kumar oynama gereksinimi.
2. Kumar oynamayı kesmeye yahut bırakmaya çalışırken huzursuz yahut sonludur.
3. Kumarı denetim etmek, azaltmak yahut durdurmak için yine yeniden başarısız uğraşlar gösterdi.
4. Sık sık kumar oynamakla meşguldür (mesela, geçmiş kumar tecrübelerini bir daha yaşamak, bir daha sonraki teşebbüsü engellemek yahut planlamak, kumar oynamak için para kazanmanın yollarını düşünmek üzere daima niyetlere sahip olmak).
5. Sorunlu hissettiğinde çoğunlukla kumar oynar (mesela, çaresiz, hatalı, kaygılı, depresif).
6. Kumarda para kaybettikten daha sonra, çoklukla intikam almak için öbür bir güne döner (“kişinin kayıplarını kovalaması”).
7. Kumarla bağlantısının boyutunu gizlemek için palavralar.
8. Kumar niçiniyle değerli bir alakasını, işini yahut eğitim yahut meslek fırsatını tehlikeye attı yahut kaybetti.
9. Kumarın niye olduğu umutsuz mali durumları hafifçeletmek için para sağlamak için diğerlerine güvenir.
7.3. KUMAR BAĞIMLILIĞI VE ÇOCUKLUK TRAVMASI
Kumar bağımlılığı davranışsal bir bozukluk olarak sınıflandırılır ve husus kullanım bozuklukları ile kimi fenotipik benzerlikleri vardır. Çocukluk çağı problemleri ve ömür stresörleri, yetişkinlikte husus kullanması riskinin artmasıyla bağlıdır. (Felsher ve ark., 2010). Çocuklukta yaşanan belli travma çeşitleri, kumar bağımlılığı üzere makul davranışsal bağımlılık cinslerinin gelişimi üzerinde değişen derecelerde tesire sahip olabilir. Kumar bağımlısı iştirakçilerde, travma şiddetinden bağımsız olarak, duygusal ihmal ve fizikî ihmal en sık onaylanan çocukluk çağı travması çeşidi olarak ortaya çıkmıştır (Felsher ve ark. 2010). Çocukluk çağı travması ile sorunlu kumar oynama içindeki alakanın, gerilim üzere çeşitli öteki faktörlerden etkilendiği gösterilmiştir (Bergevin ve ark., 2006; Lane ve ark., 2016; Scherrer ve ark., 2007).
Sharma ve Sacco’nun yazdığı “Olumsuz Çocukluk Tecrübeleri ve Kumar: Ulusal Bir Araştırmanın neticeleri” başlıklı makale, çocukluk çağı travması ve kumarın yeni bir incelemesidir. Bu çalışmadan elde edilen bulgular, çocukluktaki olumsuz olayların, başka akıl sıhhati problemleri içinde kumar problemleriyle bağlı olduğunu göstermektedir. Olumsuz çocukluk olayları yaşayan çocuklara ve gençlere yönelik tedbire ve tedavi uğraşları, çabucak sonrasında kumar meseleleri geliştirme riskini azaltabilir (Wiechelt ve Straussner, 2015).
7.4. KUMAR BAĞIMLILIĞI TEDAVİSİ
Bilişsel-davranışçı terapi şu anda kumar bozukluğu için en tesirli tedavi yolu olarak kabul edilmektedir. Bu tıp bir terapi, bir kişinin oyunu denetim etme ve galibiyeti iddia etme yeteneğine bağlı irrasyonel niyetlerin, bu patolojinin gelişmenini ve sürdürülmesini belirleyen ana faktörleri temsil ettiği gerçeğini var iseyar (Korn ve Toneotta, 2004). Mevzuyla ilgili literatür, kumar bağımlılığı için daha fazla bilişsel-davranışçı terapi modeli içermektedir (Roylu N ve Oei TP, 2010; Disney ve ark., 2011; Blaszcznski ve Nower, 2002; Toneatto, 2002); (Apodaca ve Miller, 2003; Hodgins ve ark., 2001; Petry ve ark., 2006); üç kümeye ayırdıkları 231 zorlayıcı kumarbaz üzerinde mukayeseli bir çalışma yürüttüler: birinci küme, Anonim Kumarbaz yolu kullanılarak tedavi edildi, ikinci küme, bilişsel davranışçı terapi rehberliğinin sayesinde GA kullanılarak tedavi edildi, üçüncü küme GA kümelerine ve sekiz ferdî BDT seansına katıldı. BDT’den yararlanan iştirakçilerin %59’unda, BDT kitaplarındaki alıştırmaları tamamlayanların %39.2’sinde ve yalnızca GA kümelerine katılan iştirakçilerin %34’ünde güzelleşmeler tespit edildi (Ladouceur ve ark. 2002). Kumar bağımlılığı tedavisi için aşağıdaki beş adımı içeren bir terapi modeli önerdiler:
• Oyunun genel tarafları açısından bilgilendirme;
• Kumar oynamadaki faaliyetlerin nasıl yürütüldüğü ile kumarbazın mantıksız inançlarını değiştirme;
• Yeni başa çıkma hünerlerinin ve sorun çözmenin geliştirilmesi;
• Toplumsal yetenekler kazanma;
• Kimi nüks tedbire tekniklerini öğrenme.
haftalık sıklıkta sekiz seans süren bir bilişsel-davranışçı terapi küme terapisi protokolü önermektedir. Protokolün aşağıdakileri içeren oturumun ödevi(Petry, 2005):
• Genel bilgiler, oyundan kaçınma için ödül sisteminin sunulması ve bu faktörleri belirleme, oynama dürtüsüne katkıda bulunan faktörleri;
• Kumar davranışının fonksiyonel tahlili;
• Keyifli aktifliklerin artan sıklığı;
• Otomatik idare planı;
• Kumar oynama dürtüsüyle başa çıkma;
• Girişkenlik ve oyunu reddetme yeteneği için eğitim;
• Mantıksız kanıları değiştirme;
• Acil durumlar için planlama ve nüksetmeyi tedbire.
7.5. KUMAR BAĞIMLILIĞI İÇİN BDT
Ana bileşenlerin kumarbaz ortamının patolojik kumar oynamaya daha az iletken olacak biçimde bir daha yapılandırılmasına atıfta bulunduğu bir model önerdi; hastalara evvela baht oyunuyla ilgili mantıksız niyetlerini tanımlamaları, bu niyetlerle patolojik oyun davranışları içindeki ilişkiyi anlamaları ve yeni baş etme halleri belirlemeleri öğretilir (Ledgerwood ve Petry, 2005)dört adım içeren bir bilişsel-davranışçı terapi modeli önerdi(Roylu ve Oei, 2010):
• Motivasyonel görüşme tekniklerini kullanarak, danışanın karşılaştığı problemleri ve gereksinimlerini, eğitimini ve motivasyonel görüşme tekniklerini kullanarak fonksiyonel olmayan davranışları değiştirmek gayesiyle güdülerini kıymetlendirme;
• Kumarbaz kompulsif kumar davranışını stabilize etmek ve yinelama durumunda olumsuz tesirleri en aza indirmek maksadıyla kullanılan bilişsel-davranışçı terapinin temel stratejilerini kumarbazın tanıtması;
• Oyun davranışındaki olumlu değişikliklerin sürdürülmesi açısından kimi başa çıkma hallerinin öğrenilmesi;
• Elde edilen terapötik kazanımların idame stratejilerinin öğrenilmesi ve nüksün önlenmesi.
kumarbazlar için aşağıdaki adımlardan oluşan bir kendi kendine yardım programı tanıttı. (Blaszczynsky, 2010):
• Oyunu durdurmak için motivasyonu artırma;
• Kumar davranışının izlenmesi;
• Gevşeme tekniklerini izleyerek kumar oynama dürtüsünü denetim etme;
• İrrasyonel fikirleri tespit etme ve onları öbür rasyonelliklerle değiştirme;
• Nüksün önlenmesi;
• Aile takviyesi almanın yeni yollarını öğrenme.
Kumar bağımlılığının tedavisi için motivasyonel görüşme teknikleri, bilişsel-davranışçı terapi ve nüksetmeyi tedbire tekniklerini içeren bilişsel-davranışçı terapinin bir alternatifini kullanırken (Wulfert ve ark., 2003) farklı bir model önerdi. Anahtar kavramların aşağıdaki üzere olduğu durumlarda motivasyonu yükseltme: değişimin eserini gözlemlemek için kumar oyuncusunun motivasyonunu yükseltmek temeldir; motivasyon dinamik bir özelliktir; ve motivasyon, danışmanın davranış ve tavrı da dahil olmak üzere dış faktörlerden etkilenir. (Miller ve Rollnick, 2004) Bilişsel-davranışçı terapinin avantajları, âlâ yapılandırılmış bir terapi tipi olması, sonlu bir vakit diliminde gerçekleştirilmesi, başka terapi tiplerine nazaran daha az maliyet gerektirmesi ve uzun müddetli sonuçlar vermesidir. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda kumar bağımlılığı için bu tip tedavinin muvaffakiyet oranları %36 (Sylvain ve ark., 1997) ile %42 ( Ladouceur ve ark., 1998) içinde değişmektedir; %72’ye (Tolchard ve ark,. 2000) %77’ye kadar ( Ladouceur ve ark., 2003) ; %49’a (Petry, 2005); ve %74 (Rizeanu, 2014).
Kumar oynama bozukluğunun tedavisi her şeydilk evvel biroldukça sorunu birlikteinde getirir, zira patolojik kumar oynama kendi başına bir bozukluk olarak fakat son vakit içinderda kabul edilmiştir, kâfi sayıda araştırma yapılmamıştır ve eğitimli profesyonellerin eksikliği vardır. Bu alanda ruhsal ve psikiyatrik hizmetler sunulması kıymet arz etmektedir. Romanya’da kumar bağımlılığı için bilişsel-davranışçı terapi modelini temel olarak bilişsel bir daha yapılandırma tekniklerine dayalı ve aşağıdaki temel amaçlarla tanıtıldı:
• Kumarbazların günlük işleyişine müdahale eden kumar bozukluklarının sonuçlarını azaltma;
• Kumar bağımlılığı davranışı geliştirme riskini önlemek yahut azaltma;
• Bu bozuklukla bağlı olumsuz duygusallığı yönetme (depresyon, korku, stres);
• Eğlenme gereksiniminin karşılanması ve deneklerin ömürleri üzerinde yıkıcı bir tesir yaratma riski taşımayan yeni ve beğenilen rekreasyonel ve toplumsal faaliyetler geliştirme.
Model, kıymetlendirme ve formüle etme, psiko-eğitim ve ABCDE modeline giriş, bilişsel bir daha yapılandırma, sorun çözme eğitimi, atılganlık hünerleri eğitimi ve nüksetmeyi tedbire üzere çeşitli kademeleri içerir. Klinik kıymetlendirme etabında, kumar davranışını değiştirme motivasyonunu artırarak bireyin terapötik sürece iştirakine bakılır ve aşağıdaki konular netleştirilir (Rizeanu, 2013):
• Bireyin patolojik kumar meselelerinin kaynağı;
• Etiyolojik ve idame faktörleri;
• Deneklerin ruhsal dayanağa ulaşma derecesi ve aldıkları takviyenin aktifliği;
• Tedaviye kendi inisiyatifleri ile mi yoksa arkadaşlarının isteğiyle mi başvurdukları;
• Uzman ruhsal hizmetlerimizden nasıl haberdar oldukları;
• Ruhsal takviyeye ulaşmamışlarsa bunun niçinleri. Faal dinleme, yansıtma, kelamsız irtibat (görsel teması sürdürme, açık beden duruşu, kıymetlendirme yapmayan yüz tabiri, ton tutarlılığı vb.) ve kelamlı irtibat (örn. söylenenlerin anlamı).
Dryden ve Matweychuk, tedaviden kaynaklanan faydaların sürdürülmesinin, bağımlılık yapan davranış nüksü kelam konusu olduğu sürece, risk durumları ve gelecekteki ayartmalarla ilgili olarak başa çıkma hünerlerinin geliştirilmesini gerektirdiğine inanmaktadır; müellifler aşağıdaki teklifleri sunar (Dryden, 2000).
• Diğerlerini mutlu etme alışkanlığını bırakmak ve kendinizi birinci, başkalarını ikinci plana atmak üzere birkaç sağlıklı inanç geliştirin;
• Birkaç toplumsal ilgi alanı yaratın (veya geliştirin): etrafınızdaki insanların hayatta kendi istekleri ve gayeleri olduğunu ve size her vakit şartsız takviye sağlayamayacaklarını anlayın, ayrıyeten onları nasıl destekleyebileceğinizi ve yanlarında olabileceğinizi de düşünmelisiniz;
• ömrünüzün denetimini nasıl ele alacağınızı öğrenin; bağımlılık yapan davranışlarınızın ömrünüzü denetim etmesine müsaade vermeyin;
• Kendiniz için belirlediğiniz gayelere ulaşabilmeniz için hayal kırıklığına karşı yüksek bir tolerans geliştirin;
• omurunuzdaki daha sonraki zorluklarla başa çıkabilmek için esnek olun;
• Meçhullüğü kabul etmeyi öğrenin, zira hiç bir şeyin katiyen kesin olmadığı bir olasılıklar dünyasında yaşıyoruz;
• Vaktinizi değerlendirmenin yeni yollarını bulabilmeniz için yaratıcılığınızı geliştirin;
• Mantıklı düşünün, kısa ve uzun vadeli amaçlar belirleyin ve hareketlerinizin muhtemel sonuçlarını düşünün;
• Kişi olarak kim olduğunuz hakkında global değerlendirmeler yapmadan kendinizi şartsız olarak kabul etmeyi öğrenin;
• Kendiniz için belirlediğiniz amaçlara ulaşma talihinizi artırmak için sırf sonlu riskler alın;
• Anında tatmin ve uzun vadeli tatmin içinde bir istikrar kurarak, uzun vadeli hazcılık ideolojisini benimseyin;
• Kendi olumsuz hislerinizin sorumluluğunu, onları dış niçinlere bağlamadan üstlenin;
• İş, dinlenme, spor ve boş vakit etkinliklerinin sağlıklı bir oranıyla sağlıklı bir hayat biçimini benimseyin;
• Zorluklar karşısında bile güzel bir mizacını korumak için bir mizah anlayışı geliştirin.